ՆՈՐ ՍԵՐՈՒՆԴԸ

Գարեգին Նժդեհ

ՆՈՐ ՍԵՐՈՒՆԴԸ

   Հայ հասարակագիտակ մտքի աղքատութեամբ պիտի բացատրել հին սերունդի գաղջ վերաբերմունքը` դեպի նորը: 

ÜáÛÝ µ³Ýáí µ³ó³ïñ¿ù ݳ»°õ Ýáñ ë»ñáõÝ¹Ç ³Ý÷áÛà ϻóáõ³ÍùÁ` Çñ ó»ÕÇ »õ ѳÛñ»ÝÇùÇ ³å³·³ÛÇ Ñ³Ý¹¿å:

Ð³Û Ù³ñ¹Á, ÇÙ³ëï³ëÇñ³Ï³Ý ç³ÝùÇ å³Ï³ëÇ å³ï׳éáí, §Ýáñ ë»ñáõݹ¦ ѳëϳóáÕáõû³Ý Ù¿ç ¹ÝáõÙ ¿ ÙdzÛÝ Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý µáí³Ý¹³ÏáõÃÇõÝ:

ÜáñÁ, Áëï ³Û¹ í»ñçÇÝÇ, áñ¹ÇÝ»ñÝ »Ý, ÑÇÝÁ` ѳÛñ»ñÁ:

î³ñÇùÇ å³ñ½ ËݹÇñ ¿ ÿ° ÝáñÁ, ÿ° ÑÇÝÁ: ê»ñáõݹݻñÁ ÙdzÛÝ Ñ³ë³Ïáí »Ý ï³ñµ»ñõáõÙ Çñ³ñÇó: Ä³Ù³Ý³Ï Ï'³ÝóÝÇ, »õ áñ¹ÇÝ»ñÁ Ï'³Ûñ³Ý³Ý áõ ÏÁ µéÝ»Ý Çñ»Ýó ѳÛñ»ñÇ ï»ÕÁ: ²Ûëù³Ý ÍÇͳջÉÇûñ¿Ý å³ñ½ »õ Ñ»ßïÇÝ ¿ Ýáñ ë»ñáõÝ¹Ç åñáµÉ»ÙÁ ûñáõ³Û Ñ³Û Ùï³ÍáÕáõû³Ý ѳٳñ:

* * *

ê»ñá°õݹ - ¹³ Ï»Ýë³µ³Ý³Ï³Ý ѳëϳóáÕáõÃÇõÝ ã¿°, §Ï³Ý³ã ѳëϦ ã¿° ÙdzÛÝ, ³ÛÉ »õ` Ñá·»µ³Ý³Ï³Ý áñáß µáí³Ý¹³ÏáõÃÇõÝ: ¸³ ¿áõÃÇõÝ ¿` ÑÇÝ¿Ý Ëáñ³å¿ë ï³ñµ»ñ:

Üáñ ë»ñáõݹÁ ÙÇßï ¿É »Ýó¹ñáõÙ ¿ ÜáñÁ` ÙÇ Ýáñ ³ß˳ñѳ½·³óáÕáõÃÇõÝ, Ýáñ ÙÃÝáÉáñï, ÙÇ Ýáñ ϳÙù, áñ §åÇïÇ ·»ñ³½³Ýó¿ ³Ýó»³ÉÁ, ³Ý·³°Ù` ÇÝùÝ Çñ»Ý¦:

¸³ ó»ÕÇ Û³ÛïÝáõÃÇ°õÝÝ ¿, ÅáÕáíñ¹Ç Ýá°ñ ûñÁ, Ýñ³ Ýá°ñ ËûëùÁ, Ýá°ñ »ñ·Á, Ýá°ñ ³é³ç³¹ñáõÃÇõÝÁ, Ýñ³ Ýá°ñ ׳ϳﳷÇñÁ, Ýñ³ å³ïÙáõû³Ý ¿çÁ` Ýá°ñ µáí³Ý¹³Ïáõû³Ùµ:

¸³ ÅáÕáíñ¹Ç ϻݹ³ÝÇ áõųϳÝáõÃÇõÝÝ ¿, Ýñ³ å³Ûù³ñÝ»ñÇ ³õ³Ý·³ñ¹³ÛÇÝ  áÛÅÁ, áñáí »õ` Ýñ³ Ï»³ÝùÇ ½³ñ·³óÙ³Ý ÏñáÕÁ:

* * *

ØÇ»õÝáÛÝ ÅáÕáíñ¹Ç ÍáóÇ Ù¿ç ÙÇßï ¿É ¿³å¿ë ·áÛáõÃÇõÝ áõÝ»Ý »ñÏáõ ³ß˳ñÑÝ»ñ, »ñÏáõ ѳë³ñ³ÏáõÃÇõÝÝ»ñ, áñáÝóÇó Ù¿ÏÁ ù³Ûù³ÛõáõÙ ¿ ÑÇ°ÝÁ, »õ ÙÇ áõñÇßÁ, áñ ͳÕÏáõÙ ¿ ÑÇÝÇ ³õ»ñ³ÏÝ»ñÇ íñ³Û - Ýá°ñÁ:

ÖÇß¹ ¿ ³ë»É ýñ³Ýë³óÇ ÇÙ³ëï³ë¿ñÁ. §²ÛÅÙÁ ³ÛÉ»õë ³ÛÅ٠㿦:

ºñµ»°ù ϳݷ ãÇ ³éÝáõÙ, ¹³¹³ñ ãÇ ×³Ý³ãáõÙ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ó»ÕÇ ½³ñ·³óáõÙÁ:

λÝë³Ï³Ý ÙÇ ÙÇáõÃÇõÝ ¿ ë»ñáõݹݻñÇ Ï»Ý³ÏóáõÃÇõÝÁ: ÆñáÕáõÃÇõÝ ¿, ë³Ï³ÛÝ, »õ ³ÛÝ, áñ ÑÇÝÇ »õ ÝáñÇ ÙÇç»õ ·áÛáõÃÇõÝ áõÝÇ ÙÇ ¹Ç³É»ÏïÇù³Ï³Ý ѳϳëáõÃÇõÝ` á·ÇÝ»ñÇ ¹Ç³É»ÏïÇϳݦ: ÐÇÝ ¿ ë»ñݹ³ÙÇç»³Ý Ñ³Ï³Ù³ñïáõÃÇõÝÁ` Ù³ñ¹Ïáõû³Ý ã³÷, »õ áõÝÇ Çñ Ñá·»õáñ-å³ïÙ³Ï³Ý ÑÇÙùÁ: ¸³, ë³Ï³ÛÝ, ãÇ Ý߳ݳÏáõÙ ³Ý¹áõݹ` ë»ñáõݹݻñÇ ÙÇç»õ, ÇÝãå¿ë »õ ÃßݳٳÝù, »ñµ»°ù: ²Ù¿Ý ë»ñáõݹ ÍÝáõÝ¹Ý ¿ Çñ ³åñ³Í å³ïÙ³Ï³Ý Å³Ù³Ý³Ï³ßñç³ÝÇ: ²Ù¿Ý ë»ñáõݹ ³½¹õáõÙ ¿ Çñ ųٳݳÏÇ á·áõó,

»õ, ÷á˳¹³ñÓ³µ³ñ, ³½¹áõÙ Ýñ³Ý: 

ÜáñÁ` ¹³ Ýáñ³ñ³ñ ¿ Ï»³ÝùÇ µáÉáñ Ù³ñ½»ñáõÙ - ¹³ ÑÇÝÇ ÏñÏÝáõÃÇõÝÁ ã¿, ³ÛÉ` Û³õ»ÉÇãÝ áõ ϳï³ñ»É³·áñÍáÕÁ Ýñ³ ÃáÕ³Í ³ñÅ¿ùÝ»ñÇ, Ýñ³ ųé³Ý·áõû³Ý:

гÛñ»ñÇ áõÕÇáí, Ý߳ݳÏáõÙ ¿` ³õ»ÉÇ Ù»Í Ã³÷áí áõ ÝáõÇñáõÙáí ß³ñáõÝ³Ï»É Ýñ³Ýó ·áñÍÁ, »õ ³Û¹ ¹¿åùáõÙ á°ã ÿ ÏñÏÝ»Éáí Ýñ³Ýó ïϳñáõÃÇõÝÝ»ñÝ áõ ë˳ÉÝ»ñÁ, ³ÛÉ` ëñµ³·ñ»Éá°í:

ÜáñÁ - ¹³ ÙÇ Ýáñ ³ñÅ¿ù³ÛÇÝ ³é³õ»ÉáõÃÇõÝ ¿ ·áÛáõÃÇõÝ áõÝ»óáÕ ÑÇÝÇ íñ³Û:

²Ûëå¿°ë ¿ ϳñ»ÉÇ ¹³éÝáõ٠ѳë³ñ³Ïáõû³Ý ³é³ç³¹ÇÙáõÃÇõÝÁ:

* * *

²Ù¿Ý §ë»ñáõݹ¦ ë»ñáõݹ ã¿: ê»ñáõݹ Ïáãáõ»Éáõ ѳٳñ µ³õ³Ï³Ý ã¿° ѳë³ÏÇ §Ï³Ý³ãáõÃÇõÝÁ¦: ä³ïÙáõÃÇõÝ ëï»ÕÍáÕ ³Ýóù»ñÝ »Ý Ñá·»å¿ë ¹ÇÙ³·ÍáõÙ ³Ûë ϳ٠³ÛÝ ë»ñáõݹÁ: ä³ï»ñ³½Ù, Û»Õ³÷áËáõÃÇõÝ, ·³Õ³÷³ñ³ÛÇÝ ÁݹѳÝáõñ Ó·ïáõÙÝ»ñ, ³åñáõÙÝ»ñ, ÛáÛë»ñ, ï»ëÇÉù - ³Ñ³° ÿ

ÇÝã»°ñÝ »°Ý Ùß³ÏáõÙ ë»ñáõݹÇÝ Û³ïáõÏ Ñá·»µ³ÝáõÃÇõÝÁ: î³ñµ»ñ åÇïÇ ÉÇÝ¿ñ

Ù»ñ Ýáñ ë»ñáõݹÁ, »Ã¿ Ýñ³ ˳ãÇ ×³Ùµ³Ý ã³ÝóÝ¿ñ î¿ñ ¼ûñáí:

Àëï ØÇõëÇ¿Ç` üñ³Ýë³ÛáõÙ ÙÇ Å³Ù³Ý³Ï Ù³ñ¹ÇÏ ³ÛÉ ½µ³ÕáõÙ ãáõÝ¿ÇÝ, ù³Ý ϳÛë»ñ ßÝã³Í û¹áí É»óÝ»É Çñ»Ýó Ãáù»ñÁ, ù³ÝÇ áñ ýñ³Ýë³óÇ »ñ»Ë³Ý»ñÁ ·Çï¿ÇÝ, áñ Çñ»Ýó ·ÇõÕÇ ³Ù¿Ý ÙÇ ×³Ùµ³Ý ï³ÝáõÙ ¿ ¹¿åÇ »õñáå³Ï³Ý ³Ûë ϳ٠³ÛÝ Ù³Ûñ³ù³Õ³ùÁ: ÆëÏ »ñ¿±Ï - ö³ñÇ½Ç ³ÝÏáõÙ¿Ý ³é³ç, »õ ³Ûëûñ - üñ³Ýë³ÛÇ ³ÝûñÇÝ³Ï ³Õ¿ï¿Ý Û»ïá±Û…

* * *

ÜáñÁ - ¹³, ѳë³ñ³Ïáõû³Ý ѳٳñ »ñÇï³ë³ñ¹³Ý³Éáõ, ÛÇß³ßñçáõ»Éáõ, í»ñ³Ýáñá·áõ»Éáõ Ï»Ýë³-Ñá·»õáñ ÙÇ Ï³ñ»ÉÇáõÃÇõÝ ¿: ²Ù¿Ý ÅáÕáíáõñ¹ Çñ Ýáñ³Ñ³ë ë»ñáõÝ¹Ç ÙÇçáóáí ¿ Û³ÕóѳñáõÙ Çñ Ý»ñùÇÝ ïϳñáõÃÇõÝÝ»ñÁ, ó³õ»ñÁ, Ûáé»ï»ëáõÃÇõÝÁ: ºõ ݳ, áñÇÝ Û³çáÕáõÙ ¿ Çñ ë»÷³Ï³Ý ïϳñáõÃÇõÝÝ»ñÇó, ûñÇÝ»ñÇó, ë˳ÉÝ»ñÇó ½»ñÍ å³Ñ»É Çñ Ýáñ³Ñ³ëÁ, Ýñ³ÝÇó ëï»ÕÍáõÙ ¿ ÙÇ Ù»Í »õ ûñÑݳµ»ñ áÛÅ: ä³ïÙáõÃÇõÝÁ ã·Çï¿ ÙÇ Û»Õ³÷áËáõÃÇõÝ, ³½³ï³·ñ³Ï³Ý ÙÇ å³Ûù³ñ, ÙÇ Ù»Í ·³Õ³÷³ñ, áñ åë³Ïáõ³Í ÉÇÝ¿ñ Û³çáÕáõû³Ùµ` ³é³Ýó Ýáñ ë»ñáõÝ¹Ç Ù³ëݳÏóáõû³Ý:

ØÇßï ¿É ³ñ¹³ñ ¿, ÙÇßï ¿É Û³ÕÃáõÙ ¿ Ýáñ ë»ñáõݹÁ:

Ü³Ë Ñá·»µ³Ýûñ¿Ý Ýáõ³×»É Ýáñ ë»ñáõݹÁ` ÙÇ Ù»Í ³é³ù»Éáõû³Ý ѳٳñ - ³Ñ³° ÿ ÇÝãÇ° ¿ Ó·ïáõÙ ³Ûëûñ å³ïÙ³ëï»ÕÍ ³Ù¿Ý ÙÇ ÅáÕáíáõñ¹:

ºõ ³Û¹ ë»ñáõݹÇÝ å³ïϳÝáÕ »ñÇï³ë³ñ¹áõÃÇõÝÁ ÙÇßï ¿É §Ñ³Ù³ËÙµõáõÙ ¿ ³ÛÝï»Õ, áõñ ·ïÝõáõÙ ¿ µ³Ý³ÉÇÝ Ù»ñ ųٳݳÏÇ ³Ù»Ý³Ù»Í åñáµÉ»ÙÝ»ñÇ:

²ÛÉ»õë ¹³` Ýáñ ë»ñáõݹÁ, ѳٳß˳ñÑûñ¿Ý, ·Çï³Ïó»É ¿, áñ Çñ ѳٳñ Ëáñ³·áÛÝ Ù»Õ³ÝãáõÙÁ ·áÛáõû³Ý ÇÙ³ëïÇ »õ Çñ³õáõÝùÇ ¹¿Ù - ¹³ Çñ ųٳݳÏÇ »õ áÛÅ»ñÇ ÁݹáõݳÛÝ í³ïÝáõÙÝ ¿:

ºõ Ñ¿Ýó ³Û¹ ·Çï³Ïóáõû³Ý Ù¿ç ¿ ÝáñÇ ½ûñáõÃÇõÝÁ:

* * *

ܳ Çñ ½ÇݳÏÇóÝ»ñÝ áõÝÇ - ·ÇïáõÃÇõÝÁ »õ ëï»Õͳ·áñÍ Ç¹¿³ÉǽÙÁ:

²é³çÇÝÁ Ýñ³Ý ï³ÉÇë ¿` áõÕÇ, ÉáÛë, ½ûñáõÃÇõÝ, »ñÏñáñ¹Á` ûõ»ñ, ˳ݹ³í³éáõÃÇõÝ, ³ñÇáõÃÇõÝ:

سùëÇÙ³ÉÇëï ¿ ûñáõ³Û Ýáñ³Ñ³ëÁ - §Ï³°Ù Ï»ë³ñ, ϳ°Ù áãÇÝã¦: Ø»Í í×ÇéÝ»ñÇ ÁݹáõݳÏ` ¹³ Ó·ïáõÙ ¿ ¹³éÝ³É éÇëÏÇ - íï³Ý·Ç »õ ½áѳµ»ñáõû³Ý ë»ñáõݹ:

êáódzɳå¿ë ¹³ëïdzñ³Ïáõ³Í` Ýñ³ Ýáñ ÁÙµéÝáõÙÁ Ï»³ÝùÇ Ù³ëÇÝ, ïñ³Ù³·Íûñ¿Ý ï³ñµ»ñõáõÙ ¿ ѳÛñ»ñÇ Ñ»Ã³Ýáë ÁÙµéÝáõÙÇó ÇÝÓÝÇó ½³ï ÇÙ áÛÅ¿Ý »õ ѳó¿Ý á°ã áù Çñ³õáõÝù áõÝÇ û·ïõ»Éáõ. ³Ûë ¿ñ »õ ¿° ÑÇÝÁ: ÜáñÁ ÙÇßï ¿É ïñ³Ù³¹Çñ ¿ ÏÇë»Éáõ Çñ ѳóÝ áõ ϳñ»ÉÇáõÃÇõÝÝ»ñÁ Ýñ³Ýó Ñ»ï, áñáÝù Çñ û·Ýáõû³Ý ϳñÇù áõÝ»Ý: ÜáñÇ ³ÛɳëÇñáõÃÇõÝÁ ³ñ¹ÇõÝù ¿ Çñ Ý»ñùÇÝ áÛÅ»ñÇ ³é³ïáõû³Ý, Ýñ³` ï³Éáõ, ½áѳµ»ñ»Éáõ ³Ý¹ÇÙ³¹ñ»ÉÇ ó³ÝÏáõû³Ý:

ܳ ¹³õ³ÝáõÙ ¿` ä³ÉÙ»ñÇ Ñ»ï. §àñ»õ¿ ³ÝÓ Ï³Ù Çñ, ³ñÅ¿ù áõݻݳÉáõ ѳٳñ, Çñ µ³ñáõÃÇõÝÁ åÇïÇ µ³Å³Ý¿ ïÇ»½»ñùÇ Ñ»ï¦:

²½·Ç ϳ½Ù³Ï»ñåáõÙÁ-³Ñ³° ûñáõ³Û ÁݹѳÝáõñ Ó·ïáõÙÁ, ϳÝãÁ:

²½·Ç »õ ëñ³ ÙÇçáó³õ å»ïáõû³Ý ɳõ³·áÛÝ Ï³½Ù³Ï»ñåáõÙÁ` Ý»ñùÇÝ, ÁÝÏ»ñ³ÛÇÝ Ñ³Ù»ñ³ßËáõû³Ý ׳ٵáí - ÙÇ µ³Ý, áñ Ñݳñ³õáñ ¿ ¹³éÝáõÙ ³½·³ÛÇÝ á·áõ ½³ñ·³óٳٵ: ´³Ëïáñáß ¿ Ýáñ ë»ñáõÝ¹Ç ¹»ñÁ ³½·³Ï³éáõóÙ³Ý ³Û¹ ·áñÍáõÙ` ǵñ»õ ÙÇ³Ï í»ñ³Ýáñá·Çã »õ ѳٻñ³ßËÇã áÛÅ:

гÝñ³Í³Ýûà å»ï³Ï³Ý ·áñÍÇã ¾ñÇáÝ ¿ ³ë»É Çñ ѳÛñ»ÝÇùÇ ³åñ³Í áÕµ»ñ·áõÃÇõÝÇó ³é³ç. §üñ³Ýë³Ï³Ý ³½·Á ù³Ý³ÏÇ ³½· ¿, ¹³ åÇïÇ ¹³éÝ³Û áñ³ÏÇ ³½·¦:

àñ³°Ï, áñ³Ï³õáñá°õÙ - ³Ñ³° ÿ Ç°ÝãÝ ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ½³Ý·áõ³ÍÝ»ñÁ í»ñ³ÍáõÙ ÙdzßáõÝã ³½·Ç, »õ Ýñ³ ³å³¹³ë³Ï³ñ·³ÛÇÝ Ï³½Ù³Ï»ñåٳٵ ëï»ÕÍáõÙ ½ûñ³õáñ å»ïáõÃÇõÝÁ` ³ñÃáõÝ å³ßïå³ÝÁ ѳÛñ»ÝÇ ÑáÕÇ, Ùß³ÏáÛÃÇ »õ ³ÝϳËáõû³Ý:

§è³½ÙÇϦ, 1941Ã., ÃÇõ 4